Inleiding NIS 2 oktober 2008 door prof. dr. F.T. Oldenhuis bij TVM te Hoogeveen.
De heer Oldenhuis begon zijn inleiding met een uitleg van de term haviltex. Haviltex is een arrest van de Hoge Raad uitgesproken op 13 maart 1981. Haviltex is een gevleugeld begrip geworden in het civiele recht waar het de uitleg van een bepaling in een overeenkomst of een contract betreft. Bij de uitleg van een schriftelijke overeenkomst is het niet genoeg om alleen naar de taalkundige betekenis van de tekst te kijken, er moet ook worden gekeken welke betekenis de partijen aan de tekst gaven en wat ze over en weer van elkaar mochten verwachten.
Deze uitleg wordt sindsdien ook gebruikt om niet schriftelijke overeenkomsten te interpreteren en wordt in beide gevallen ook wel aangeduid als de haviltex- formule of haviltex – maatstaf. De lezing van de heer Oldenhuis ging uitsluitend over haviltexen bij buiten contractuele aansprakelijkheid.
Aan de hand van veelal recente jurisprudentie nam de spreker ons, met de nodige humor, mee in deze materie.
Met instemming van de heer Oldenhuis volgt onderstaand de volledige tekst van de powerpoint-presentatie. Hoewel niet alle uitspraken wegens tijdgebrek aan de orde zijn gekomen, heb ik ook de onbesproken tekst ter informatie weergegeven.
Onrechtmatige daad, Kwalitatieve aansprakelijkheid en Schadevergoeding NIS/TVM okt. 2008
*Haviltexen bij buiten-contractuele aansprakelijkheid
*Profijt-sfeer/Letsel binnen openbare gebouwen
*Relativiteitsvereiste/ omkeringsregel
*Kwalitatieve aansprakelijkheid:
*169/170/171/
*7:658/ 611/ 661
*174
OSVO (Ongelukkige samenloop van omstandigheden)
HR 28 maart 2003, NJ 2003, 718 (Hettinga- De Vries)
HR 28 maart 2003, NJ 2003, 719 (Broere- Kegel)
HR 20 febr. 2004, NJ 2004,238 (Ongeluk op midgetgolfbaan)
HR 28 maart 2003, NJ 2003, 718(Hettinga- De Vries)
Deelnemers aan een sport of spel moeten in redelijkheid tot op zekere hoogte gevaarlijke, slecht gecoördineerde, verkeerd getimede, onvoldoende doordachte handelingen of gedragingen,waartoe de activiteit uitlokt of daarin besloten liggen, van elkaar verwachten.
Twee criteria:
I Niet alleen letten op de mate van waarschijnlijkheid waarmee de niet- inachtneming van de vereiste oplettendheid en voorzichtigheid kan worden verwacht, maar ook op de hoegrootheid van de kans dat daaruit ongevallen kunnen ontstaan , op de ernst die de gevolgen kunnen hebben en op de mate van bezwaarlijkheid van het treffen van voorzorgsmaatregelen(Kelderluik).
II Deelnemers aan een sport of spel moeten in redelijkheid tot op zekere hoogte gevaarlijke, slecht gecoördineerde, verkeerd getimede, onvoldoende doordachte handelingen of gedragingen,waartoe de activiteit uitlokt of daarin besloten liggen, van elkaar verwachten (Hettinga- De Vries)
Beide criteria worden naast elkaar toegepast.
‘Verwachtingspatroon’-criterium o.a. bij sport en spel; kwalitatieve aansprakelijkheid (opstallen)
De meerwaarde van het ‘Haviltex’-criterium
Rb. Den Bosch 25 april 2007, JA 2007, 85 , LJN BA 3271 (Struikelen over een ‘hondje’ van de verhuizers
Beide criteria lopen hier de facto doorelkaar.
Genoemde casus is geen ‘normaal type kelderluik'(= ‘in het in leven roepen van een gevaarssituatie’)
Verwachtingspatroon: r.o. 4.9/ 4.11
Wat mag van elkaar worden verwacht?
HR 17 nov. 2006, JA 2007, 21 (Schouderduw in café): Let op de conclusie van Huydecoper. I.h.b. nr. 9: het aantonen van bijzondere omstandigheden
Nog even terug naar een klassiek ovso- geval: ‘opstapje in woonhuis: Hof Den Bosch , JA 2006, 33: De drempel ligt hoog!!!
Hof Den Bosch 30 okt 2007, JA 2008, 17 (Ongeval tijdens 180 km lange fietstoertocht)
Sport en spel: toepassing ‘Haviltex-formule’ Uitgangspunt: de lichtere norm: 4.9.2-3 (slot)
Het omslagpunt niet snel bereikt; In de gegeven omstandigheden behoefden de andere fietsers geen rekening te houden met de bewuste manoeuvre. Onnodig gevaarlijk en mitsdien onrechtmatig.
De meer bedrijfsmatige sfeer
Non profit naar profit en vervolgens de echte bedrijfssfeer: aanneming van werk.
Hof Amsterdam 25 okt 2007, JA 2008, 2 ( vervolgzaak Legionella)
Toewijzing vordering Jan Jongh
Afwijzing Staat
Afwijzing Flora
Aansprakelijkheid van:
Standhouders ! Ja
Staat? neen
Flora? neen
Aansprakelijkheid van de Staat:
Aansprakelijkheid kan niet worden aangenomen op de enkele grond dat zich een risico heeft verwezenlijkt waarvan de Staat op de hoogte was of had moeten zijn (r.o. 4.7).
Nalatigheid in publieksvoorlichting?
Hof: ontkennend: De kring van personen is te onbepaald (zie r.o. 4.9. (Let even op Duwbak Linda en Vie d’Or!!.)
Flora
Standhouders geen hulppersonen in de zin van art 6:76 (r.o. 5.17)
Standhouders geen hulppersonen in de zin van art. 6:171 (r.o. 5.18)
Dus blijft ook 6:181 buiten toepassing……
De reikwijdte van art. 6:181
Dient het vereiste van de eenheid van ondernemen in dezelfde zin als 171 te worden toegepast?
Accent bij art. 181 ligt bij de feitelijke gebruiker; causaal verband met de bedrijfsuitoefening. M.i.: niet het vereiste van 171 verbinden aan 181.
Aanneming van werk. Zorgverplichtingen in de keten van hoofdaannemer-onderaannemer enz. Enz.
Hoever strekt de verplichting van de onderaannemer jegens derden??
De ontplofte gasleiding onder het wegdek REMU is als leidingbeheerder aansprakelijk: Rb Utrecht 30-9-1998, NJK 1999, 29 (Art.174 en de tenzijformule).
Een van de verhaalsprocedures leidt tot :
HR 18 april 2008, RvdW 2008, 456, LJN BC 5015 (Schade tengevolge ontploffing gasleiding na graafwerkzaamheden), (inclusief conclusie AG)
Kan de opstalassuradeur die de schade heeft vergoed, verhaal nemen op de onderaannemer wegens onzorgvuldigheid van haar leidinggevenden/en of eigen personeel?
Feiten: op de aan de onderaannemer terbeschikking gestelde tekeningen staat geen diepteligging van de leiding aangegeven. Minimum diepte =80 cm; hier ligt de leiding tussen 30 -70 cm.
Relativiteit
HR 7 mei 2004, NJ 2006, 281 (Paes BV- Van Duijvendijk c.s. / Staat) (Duwbak Linda)(ARB)
Betrokkenheid van de Staat bij de afgifte van certificaten voor de deugdelijkheid van het schip.
Niet- naleving van die verplichting levert niet een onr. daad op jegens een derde, die schade lijdt tengevolge van het zinken van het schip door een geconstateerd bodemgebrek.
De algemene verantwoordelijkheid van de staat
De in beginsel onbeperkte groep van derden (gebruikers van vaarwegen)
HR 13 april 2007, RvdW 2007, 397, JA 2007, 93 GvM (Onrechtmatige overheidsdaad, vluchtelingenstatus) (C06/081 HR)(ARB)
De beslissing om de vluchteling niet toe te laten wordt nadien vernietigd.
Rechten van de vluchteling……….??
Waartoe strekt de Vluchtelingenwet?
Ook ter bescherming van vermogensrechtelijke belangen van de vluchteling?
Rb : nee
Hof: wel t.a.v. mat. schade; niet t.a.v. imm. schade.
HR: strekt niet tot bescherming van vermogensrechtelijke belangen van de vluchteling. De toelating vindt plaats om humanitaire redenen.
Omkeringsregel
HR 7 december 2007, RvdW 2007, 1036 , JA 2008, 23 ( Kunstfout, causaal verband)
Omkeringsregel is de laatste jaren teruggedrongen.
Ten aanzien van schending van de behandelingsovereenkomst werd geen ruimte geacht voor toepassing van de omkeringsregel; HR 19 maart 2004, NJ 2004, 307)(Verzuim van post- mortem-onderzoek)
Het gaat over schending van een norm die bescherming biedt tegen een specifiek gevaar.
Algemene of bijzondere norm
Specifiek gevaar.
Gevaar niet specifiek genoeg beschreven: HR 7 april 2006, NJ 2006, 244 (Der Bildtpollen BV- Miedema
Wel voldoende specifiek: HR 25 november 2005, NJ 2007,141, JA 2006, 1 (Eurosportief 2000 CV /X)
Causaliteit
HR 25 april 2008, RvdW 2008, 485, JA 2008, 128 (Brandstichting doorkinderen, berekening schade)
Art. 6:169: omvang van de te vergoeden schade.
Gelaedeerde huurde bedrijfsruimte. Die ruimte brandt af. Er komt geen nieuwe huurov. tot stand. Wat is de omvang van de schade?
Vergoeding van derving van inkomsten tot het 70ste jaar van de ex huurder??
Terzake van de inkomensschade:
De Rb gunt gelaedeerde een periode van 2.5 jaar ná de brand:E 174.000
Hof: bekrachtiging, maar het hof beperkt het schadebedrag: E 83.000.
Hof: het conflict over de verlenging van de huurovereenk. is voor de Ouders niet voorzienbaar: periode 1 jaar na de brand.
HR: opvatting van het hof is te beperkt:
*Het niet- sluiten van een nieuwe huurov. is een alleszins voorzienbaar gevolg.
*Noch de aard van de aanspr.heid (schuld/risico) noch de rol van de kinderen doet daaraan af.
Vernietiging van het arrest
De uiteenlopende wijze waarop het arrest werd uitgelegd.
Van Tricht/ PIV Bulletin
Giesen/ WPNR
Oldenhuis/JA
Schadevergoeding en verzekering
HR 21 dec. 2007, RvdW 2008, 51,JA 2008,31 ( Opzetclausule en geestesstoornis) ‘Niet verzekerd is aansprakelijkheid van een verzekerde voor schade die voor hem of haar het beoogde of zekere gevolg is van zijn handelen of nalaten.
Let op: sinds 2000 is de opzetclausule verruimd: het opzet is gericht op het handelen en niet op de schade; zie daarover uitvoerig annotatie: JA 2008, 32
De Rb. verwerpt het beroep van ABN AMRO op de opzetclausule, r.o. 3.2.
Het hof achtte het beroep geslaagd, behoudens tegenbewijs van de eiseres. R.o. 3.2.
In cassatie speelt de vraag of vereist is dat de verzekerde ondanks de geestesstoornis een verwijt kan worden gemaakt Zie r.o. 3.4.1 e.v.
HR verwerpt dat cassatiemiddel: uit de gedragingen kan worden afgeleid dat verzekerde er zich van bewust was dat…..(behoudens tegenbewijs)
Zie vooral A-G Wuisman m.b.t. art 6:165:
De brede toerekening schept verplichtingen: personen met een geestelijke tekortkoming hebben behoefte aan een royale aansprakelijkheidsverzekering ter bescherming van hun eigen vermogenspositie, nr. 2.6.
Kwalitatieve aansprakelijkheid
6:170
Hof Adam 21 juli 2005, LJN 9861JA, 2005, 88 m.nt FTO, (Personeelsfeestje)
Functioneel verband wordt ver opgerekt.
Baldadigheid van de wns leidt tot toepassing van art. 170 (‘in de werkzaamheden’). Cassatie ingesteld.
HR 9 november 2007, RvdW 2007, 960, JA 2008, 25 ( Personeelsfeestje)
Bevestiging van de ruime uitleg van het hof.
Brede benadering functioneel verband:
*Het verwijt van de werkgever
*Het naar buiten als eenheid optreden
*Vrijwilligheid geen beletsel voor aannemen van functioneel verband 7:658
HR 8 febr 2008, BB 7423, JA 2008,34 (Dicht gewaaide deur).
Werknemer helpt bij het laden van een vrachtauto die lading komt halen. Chauffeur van de vrachtwagen zet de deur van de vrachtwagen niet goed vast. Werknemer loopt daardoor schade op. Kan de werknemer een aanspraak richten tegen zijn eigen werkgever?
7:658
6:171
6:76
Antwoord is ontkennend
HR 13 juli 2007, RvdW 2007, 689,LJN BA 7355 (Ongeval op oneffen bouwplaats)
Ervaren bouwvakker struikelt over hoogteverschil van ca 30 cm.
Hof wijst de vordering af.
HR vernietigt: Arbobesluit geeft specifieke regels daaromtrent.
HR 7 dec. 2007, RvdW 2007, 1035 , JA 2008,33 (werknemer valt van trapje)
Hof wijst af.
A-G Spier concl. tot vern. HR: beroep van de wn op 7:658 afgewezen.
Zeer recente rechtspraak in toewijzende zin:
HR 11 april 2008, RvdW 2008, 416 (Tarioui- Vendrig-Ijsselstein BV)
Uitglijden op een bordes naast vloeistoftanks
Ktr wijst af; idem Hof
HR: hoog veiligheidsniveau van de betrokken werkruimtes, met weinig kostbare maatregelen was meer veiligheid te realiseren.Vernietiging.
HR 6 juni 2008, JA 2008, 23, LJN BC 9344
Uitglijden werknemer over opstapje tussen als kantoorruimte gebruikte portacabins; onveilige werksituatie, causaal verband.
Opnieuw vernietiging van het arrest van het hof:
Strenge aanpak van de HR: verbinding voldoet niet aan ARBO-normen, is in lijn met HR 13 juli 2007, RvdW 2007, 689,LJN BA 7355 (Ongeval op oneffen bouwplaats)
7:661 jo. 611
HR 30 november 2007 ,RvdW 2007, 1030 , LJN BB 6178 (Verkeersongeval werknemer, draagplicht werkgever?)
HR 1 febr. 2008, RvdW 2008, 176, LJN BB 4767 (X-Taxicentrale Nijverdal)
HR 1 febr. 2008, RvdW 2008, 178, LJN BB 6175 (Y-Akzo Nobel),
Enerzijds wordt de aansprakelijkheid van de werkgever voor woon-werk- verkeer-situaties afgezwakt. (Knoppen-NCM; De Bont-Oudenallen is een uitz.)
Anderzijds blijft de plicht van de wg. Bestaan, zorg te dragen voor een adequate ongevallenverz. I.h.b. in het geval gebruik moet worden gemaakt van een auto (Akzo-Nobel),( X-Taxicentrale Nijverdal.
7:661………….het houdt niet op
HR 14 oktober 2005, NJ 2005, 539 (C04/200HR) (City Tax BV/De Boer) Naar het oordeel van het hof is daarvan eerst sprake indien [verweerder] zich ervan bewust was dat door het nemen van de afgezette, kortere, route de kans dat het ongeval zich zou verwezenlijken aanzienlijk groter was dan de kans dat dit niet zou gebeuren, maar hij zich daardoor niet heeft laten weerhouden. Geen bewuste roekeloosheid
Art.7:661
Verkeersboetes:
De grens lag bij 10 km………..
Thans: Hof Den Bosch 17 april 2007, BA 5750(Kapotgereden leaseauto)
Bewuste roekeloosheid van de werknemer?
Ktr Eindhoven wijst dat af; geen bewuste roekeloosheid.
Objectivering van bewuste roekeloosheid??
Hof bedient zich van feiten van algemene bekendheid en neemt bewuste roekeloosheid aan.
Zie verder voor een voorbeeld waarin die objectivering in sterke mate terugkomt
Zeer kritisch : oldenhuis JA 2007,138.
Verkeersrecht
HR 30 maart 2007, RvdW 2007, 358 ( Opzet en bewuste roekeloosheid in het verkeer)
Objectivering van bewuste roekeloosheid.
Zie vooral: r.o.4.2. (slot). zie verder. r.o. 4.3.
(Even een link leggen naar: 170 lid 3, 7:658 lid 2 en 7:661)
7:661 jo 611 (Draagplicht boetes)
HR 13 juni 2008, RvdW 2008, 618 LJN BC 8791 (TPG Post BV- ABVAKABO FNV)
De strekking van art 40 WVW werkt door in art. 5 WAHV
Een wettelijke grondslag voor verhaal op de wg ontbreekt derhalve, tenzij. Gelet op die strekking ‘ligt het voor de hand’ dat zich een categorie voordoet van de tweede zin van art. 661 lid 1. Geen ongelijke behandeling van boetes opgelegd aan de werkgever via 5 WAHV en boetes rechtstreeks opgelegd aan de wn .
Dijken vallen ook onder art. 6:174.
Maar niet elke dijkdoorbraak impliceert toepassing van art. 174: Rb Amsterdam 29 nov. 2006, JA 2007, 10 ( Wilnis)
Toch een probleem ’tussen’ 173-174
De meer dan boeiende avond werd rond 20.30 uur afgesloten, waardoor er helaas geen tijd meer was om de heer Oldenhuis vragen te stellen over de materie.
Edward Blom