Inleiding: Trauma en de impact op het slachtoffer door Huub Buijssen, klinisch psycholoog NIP.
De inleiding startte met het gegeven dat 98 % van de bevolking minimaal eenmaal in zijn leven een traumatische ervaring meemaakt. Huub Buijssen wil met deze lezing enig inzicht geven in wat iemand na een traumatische ervaring doormaakt, hoe de ervaring verwerkt wordt en hoe de betrokkene daarmee te helpen is.
Van degenen die een traumatische ervaring doormaken heeft 1 op de 8 personen moeite met verwerken. De overige 7 komen er zelf of met behulp van familie en vrienden bovenop.
De kenmerken van een traumatische gebeurtenis (een zeer extreme, bijna onmenselijke ervaring) zijn dat extreme angst, machteloosheid en afschuw worden ervaren. Verder confrontatie met de dood of (eigen of andermans) lichamelijke kwetsbaarheid en het gebeurt onverwacht. Tot slot ontwricht de gebeurtenis acuut het bestaan, het leven wordt op zijn kop gezet.
Een ingrijpende gebeurtenis is weliswaar ook heftig, maar toch lichter van aard. De kenmerken hiervan zijn anders: hevig verdriet, boosheid en verslagenheid. De gebeurtenis is meestal verwacht en het ontwricht niet het leven, wel kost alles (tijdelijk) meer moeite nadien.
Een traumatische ervaring leidt tot een psychotrauma. Hiervan zijn de drie hoofdkenmerken: veelvuldige herbeleving, verdringing en verhoogde waakzaamheid. Als de veelvuldige herbeleving en de verdringing even sterk zijn en elkaar constant afwisselen, is de kans op verwerking het grootst.
Een andere menselijke ervaring die we allemaal kennen, heeft veel overeenkomsten met een psychotrauma en wel: verliefdheid. Denk aan: – hoogst persoonlijke en unieke ervaring, – innerlijke onrust, – moeite met slapen, – moeite met werken, – beheerst het bestaan volledig, – het leven staat op zijn kop, – vegetatieve reacties, – bijna iedereen (98 % van de volwassen bevolking) maakt het mee en – angst (“de liefde is een zaak vervuld van angstige vrees” – Ovidius). Daarnaast bijv. – concentratieproblemen, – kost veel energie, – versmald blikveld/denken, – het overvalt, – de wereld ziet er anders uit, – onzekere toekomst, – verhoogde gevoeligheid enz En en/of maar het gaat meestal vanzelf over.
Deze ervaringen brengen je in een gebied waar taal tekortschiet.
Een psychotrauma is een normale reactie op een traumatisch ervaring. Echter als de hevige gevoelens die ermee gepaard gaan, niet binnen 6 weken over zijn, dan is de reactie niet meer normaal. Dan spreken we van een post traumatische stress stoornis ( PTSS) De drie hoofdverschijnselen van een psychotrauma zijn dan nog aanwezig. Een onverwerkt trauma kan ook leiden tot: – depressie, – angststoornis, – verslaving en – ziekteverzuim.
De verwerking van een psychotrauma traumatische gebeurtenis gaat gefaseerd. Na een keer het verhaal vertellen volgen nog vele herhalingen. Elke herhaling brengt achteraf de persoon weer een stukje verder in de verwerking. Maar er dient niet steeds over gesproken te worden, zowel het praten als het niet praten zijn beiden evenredig belangrijk voor de verwerking. Het is van belang een balans te vinden tussen afleiding/weg stoppen en confrontatie (er over praten).
Verdrietverwerking is niet alleen cultuur maar ook tijd gebonden. Zo´n 30 à 40 jaar geleden was het van belang na een gebeurtenis flink te zijn en jezelf groot te houden. Nu lijkt huilen bijna verplicht!
Voor de verwerking is verder van belang dat doorvragen naar de gevoelens van de betrokkene direct na de gebeurtenis niet helpend is. Na het incident ontwikkeld het slachtoffer meteen een psychisch scherm om zich heen, afbrokkeling daarvan door doorvragen werkt niet herstel/verwerking bevorderend, maar juist averechts (ziekmakend).
De eerste opvang na een traumatische ervaring kan bestaan uit: – betrokkenheid tonen (er zijn voor de persoon), – niet te veel zeggen, – niet te veel vragen (maximaal eenderde aan het woord zijn, we hebben niet voor niets twee oren en maar één mond!), – aanbieden praktische zaken te regelen (om te verwerken moet de betrokkene kunnen afsluiten, bijvoorbeeld een lopende schaderegeling) en vooral – proberen aan te sluiten op de behoefte van betrokkene.
Welke zijn de belangrijkste behoeften na een traumatische gebeurtenis: – veiligheid, – erkenning (ook hervragen maanden later), – betrokkenheid, compassie, – informatie verstrekken over de oorzaak, toedracht, afloop en gevolgen, zodat betrokkene alles op een rij kan krijgen, – ruimte geven het verhaal kwijt te kunnen (met name en bijna altijd over de feiten), – hoop (bijv vragen of al eerder iets ergs aan betrokkene is overkomen en hoe er toen bovenop gekomen).
Na bijvoorbeeld een bedrijfsongeval wordt de tevredenheid over de opvang met name bepaald door: – de mate van steun van collega´s, – opstelling van de leidinggevende, – opstelling van het thuisfront, – kwaliteit van de bedrijfsopvang. Vaak wordt er geredeneerd dat de betrokkene zich altijd inzette voor de “baas” en nu hij in de put zit, verwacht hij dat zijn “baas” er voor hem is!
Nu, zoals boven gezegd, 1 op de 8 problemen krijgt met de verwerking van een traumatische gebeurtenis zou men kunnen gaan denken dat dit wellicht in de persoon ligt. Dit gaat echter niet op in de visie van Huub Buijssen. Of iemand wel of niet een PTSS ontwikkelt, hangt onder andere samen met iemands (individuele) kwetsbaarheidsdrempel (iemands persoonlijke belastbaarheid), maar ook met de kenmerken van de gebeurtenis zelf (hoe heftig was het incident, hoe lang stond iemand er aan bloot, werd het incident veroorzaakt door menselijk handelen cq falen enzovoort) en van wat er na het incident gebeurde kreeg iemand opvang, werd het slachttoffer serieus genomen. Ook de wijze van schadeafhandeling en de duur van de afwikkeling kan bijdragen aan een verstoorde of moeizame verwerking.
Dat iemands karakter of kwetsbaarheid niet de enige factor is bij het ontwikkelen van psychische problemen, blijkt aldus Huub Buijssen ook uit het volgende.
Ingeval van twee genetisch gelijke personen (identieke tweeling) zou gesteld kunnen worden dat als er een depressief raakt, de ander 100 % kans heeft ook depressief te worden. In werkelijkheid is de kans dan 50 % kans! De kans dat er problemen met verwerking ontstaan is dus van zowel de gebeurtenis als de persoon afhankelijk. Beide dragen in gelijke mate bij aan het ontstaan van psychische problemen. En het is dus een kunstfout om uitsluitend iemands karakter aansprakelijk te stellen voor verstoorde verwerking.
Na de inleiding volgde uiteraard weer een vragenuurtje, waarbij o.a. het volgende aan de orde kwam. EMDR, effectieve therapie? Volgens Huub Buijssen is de therapie effectief, maar niet effectiever dan anderen. Het kenmerk van EMDR, nl het laten volgen met de ogen (rapid eye movement), voegt helemaal niets toe aan de effectiviteit ! En dat is gek, want het laten volgen met de ogen is het meest specifieke van de behandeling
Wat is het effect van de schadevergoeding op traumaverwerking? Huub Buijssen gaf aan dat taal en geld weliswaar vaak te kort schieten om het leed te compenseren. Geen financiële genoegdoening krijgen kan de verwerking wel bemoeilijken. Kortom een goede schadeafhandeling is vaak een noodzakelijke voorwaarde voor verwerking , maar geen voldoende voorwaarde! Huub Buijssen geeft ook aan dat aan dat het voor de verwerking van het trauma van belang is dat het slachtoffer bij de schaderegeling wordt betrokken en niet meteen buiten spel wordt gezet.
Overige therapieën waar Huub Buijssen iets over vertelde waren: internet-therapie, e-mailtherapie (beide schrijftherapieën en beide effectiever dan alle andere behandelvormen, inclusief EMDR), fysieke belasting en medicatie (de laatste werkt meestal niet bij PTSS).
Over Huub Buijssen.
Huub Buijssen , klinisch psycholoog NIP, schreef/redigeerde ruim 30 boeken waarvan 8 over de impact van traumatische ervaringen. Bekende boeken van hem zijn: Uit de praktijk. Gids zelfhulp artsen, (2003) (over de gevolgen van medische missers voor de arts zelf) en Na de klap. Gids zelfhulp voor verkeersslachtoffers en hun naaste, 2004. Huub Buijssen is directeur van Buijssen Training en Educatie dat gespecialiseerd is in trainingen traumaopvang en in de door hem ontwikkelde gespreksmethodiek ‘ 7 gouden stappen voor effectieve gesprekken’.
Voor informatie: email: h.buijssen@planet.nl, www. traumaopvang.com Wie graag (een van)) twee boven genoemde boeken wil aanschaffen, kan deze tegen drukkosten (resp 9 euro en 7 euro, dus ver onder de winkelprijs) bij Huub Buijssen bestellen (voorwaarde is een besteling van tenminste 5 stuks). Klanten die men deze boeken cadeau doet , zullen dit gebaar heel erg op prijs stellen!